Αυτοεξέταση και Ανέλιξη

 Ο ακόλουθος διάλογος απαντάται στα απομνημονεύματα του Σωκράτη στον Ξενοφώντα και αποδεικνύει ότι δεν επιβάλλεται σε κανέναν μας να ζει βίον ανεξέταστο.

Σ-Πες μου Ευθύδημε, έχεις επισκεφθεί ποτέ το μαντείο των Δελφών;

Ε-Ναι όντως Σωκράτη δυο φορές. Πάντα αναζητώ την καλύτερη συμβουλή όταν έχω να πάρω μια σημαντική απόφαση.

Σ-Μήπως παρατήρησες την επιγραφή πάνω από την είσοδο, εκείνη που φαίνεται λίγο πριν εισέλθεις στο ναό;

Ε-Σε ποιαν επιγραφή αναφέρεσαι Σωκράτη;

Σ-Σ’ εκείνη την επιγραφή που λέει ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ.

Ε-Α, ναι! Δεν την πρόσεξα όμως ιδιαίτερα. Είναι τέτοια η βιασύνη να μπεις μέσα , που δεν προλαβαίνεις εκείνη τη στιγμή να προσέξεις τίποτα.

Σ-Ναι αλλά στη συνέχεια Ευθύδημε; Σκέφτηκες καθόλου ότι αυτό το απόφθεγμα θα μπορούσε να σε βοηθήσει να πάρεις μια σημαντική απόφαση;

Ε-Όχι Σωκράτη ώσπου να φύγω, είχα ήδη λάβει το χρησμό του μαντείου και δεν μου πέρασε από το νου κάτι τέτοιο. Άλλωστε υπέθεσα ότι  όντως γνωρίζω τον εαυτό μου, θέλω να πω είναι δυνατόν να μην τον γνωρίζω;

Σ-Αυτό είναι κάτι για το οποίο μόνο εσύ μπορείς να αποφασίσεις Ευθύδημε. Ας το προσεγγίσουμε από άλλη σκοπιά: χτες σε είδα στου Αριστείδη που κοιτούσες κάτι άλογα, σκέφτεσαι να αγοράσεις κάποιο;

Ε-Ναι Σωκράτη προς τα κει πηγαίνω να κλείσω τη συμφωνία.

Σ-Και θα έχεις περάσει πολλές ώρες εξετάζοντας το άλογο επιχειρώντας να διακρίνεις τα προτερήματα και τα ελαττώματα του , την υγεία, την ηλικία και το χαρακτήρα του.

Ε-Μα φυσικά Σωκράτη πάνε τώρα που περνούν κάμποσες ώρες στο λιβάδι και το στάβλο.

Σ-Και θα έχεις βέβαια σκεφτεί πως θέλεις να χρησιμοποιήσεις το άλογο και ποιες είναι οι προσδοκίες σου για την απόδοσή του.

Ε-Αυτό είναι το πρώτο και κυριότερο Σωκράτη.

Σ-Και αξιολόγησες τις πληροφορίες που προέκυψαν από την εξέταση του αλόγου σε σχέση με τη χρήση που το προορίζεις γι’ αυτό.

Ε-Ακριβώς Σωκράτη.

Σ-Μ’ άλλα λόγια δεν πήγες σε κάποιον μάντη ή ιερέα να σε συμβουλεύσει πάνω στο θέμα.

Ε-Φυσικά όχι Σωκράτη! Γιατί να κάνω κάτι τέτοιο;  Ήμουν σε θέση να εξετάσω το ζώο μόνος μου και δεν δυσκολεύτηκα να το εκτιμήσω!

Σ-Παρόλα αυτά , όταν πρέπει να πάρεις κάποια απόφαση που θα επηρεάσει ολόκληρη τη ζωή σου και κείνους για τους οποίους νοιάζεσαι, δέχεσαι αναντίρρητα ότι σου λέει το μαντείο αγνοώντας τη συμβουλή Γνώθι  Σαυτόν.

Ε-Καταλαβαίνω τι θες να πεις Σωκράτη. Θα μπορούσα να εξετάζω τον εαυτό μου τουλάχιστον τόσο καλά όσο εξετάζω το άλογό μου.

Σ-Ακριβώς Ευθύδημε. Δεν πιστεύεις ότι οι άνθρωποι θα έκαναν συνετότερες επιλογές αν γνώριζαν τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους;

Ε-Είναι λογικό Σωκράτη ο φίλος μας ο Ποδοκλής δεν παραπονιόταν χτες για τη δουλειά του αγγειοπλάστη , που την απεχθάνεται και δεν μας έλεγε πόσο θα ήθελε να είχε επιλέξει κάτι άλλο, που θα του επέτρεπε να αξιοποιήσει καλύτερα τις ικανότητες του.

Σ-Ναι θυμάμαι τη συζήτηση γι’ αυτό ήθελα να μιλήσω μαζί σου.

Σ-Θεώρησα πως θα ήθελες να σκεφτείς πως οι άνθρωποι που έχουν αυτογνωσία ξέρουν τι είναι σωστό γι’ αυτούς και μπορούν να διακρίνουν τι μπορούν και τι δεν μπορούν να πράξουν. Κάνοντας αυτό που ξέρουν, και τις ανάγκες τους ικανοποιούν και επιτυχία γνωρίζουν αποφεύγοντας να κάνουν πράγματα που δεν ξέρουν, γλιτώνουν από πιθανά λάθη και αποτυχίες.

Ε-Πράγματι το έχω δει να συμβαίνει πολλές φορές Σωκράτη, απλώς δεν είχα σκεφτεί ποτέ πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην περίπτωσή μου. Υποπτεύομαι ότι έβαλαν το Γνώθι Σαυτόν πάνω από την είσοδο του ναού στους Δελφούς διότι αν δεν έχεις αυτογνωσία , όποια συμβουλή και αν σου δώσει η ιέρεια, είναι πιθανόν να μην την κατανοήσεις και να μην την χρησιμοποιήσεις ορθώς. Όσοι δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους και δεν έχουν γνώση των ικανοτήτων τους βρίσκονται σε μειονεκτική θέση είτε στη σχέση τους με τους άλλους είτε στην ενασχόλησή τους με οποιαδήποτε δραστηριότητα. 

Συζήτηση Περί Ανδρείας

Συζήτηση Περί Ανδρείας 

Δυο Αθηναίοι Στρατηγοί ο Λάχης και ο Νικίας συζητούν με το Σωκράτη για την ανδρεία που θα πρέπει να επιδεικνύουν οι μαχητές στο πεδίο της μάχης. Παρενθετικά και οι δυο στρατηγοί έχασαν τη ζωή τους ο μεν Λάχης στη μάχη της Μαντίνειας το 418πχ και ο Νικίας το 412πχ στη Σικελιανή εκστρατεία. Ο Σωκράτης φέρνει την κουβέντα σε ένα υψηλότερο επίπεδο σε σχέση με την ανδρεία και ζητά από τους Στρατηγούς που είναι ειδικοί τη γνώμη τους. Ακολουθεί ο διάλογος :

            Λάχης   -  Προσφάτως ένας στρατιώτης μας επέδειξε κάτι καινούριο:

Ήταν ένας από τους άνδρες μου και είχε επινοήσει ένα δόρυ σε σχήμα δρεπανιού. Ήταν πολύ υπερήφανος για τις δυνατότητες αυτού του όπλου κατά τη μάχη.

               Για να μην τα πολυλογώ, σε μια ναυμαχία, το δρεπανοειδές δόρυ του πιάστηκε στα ξάρτια ενός άλλου πλοίου την ώρα που περνούσαμε από δίπλα του. Ο στρατιώτης το τράβηξε, αλλά το δόρυ δεν απαγγιστρωνόταν κι έτσι εκείνος βάλθηκε να τρέχει κατά μήκος του καταστρώματος, αντίστροφα με τη φορά του πλοίου, κρατώντας γερά τη λαβή να μην του φύγει από τα χέρια. Τελικώς αναγκάστηκε να αφήσει το δόρυ και να φύγει  τρέχοντας, ενώ τα πληρώματα και των δύο καραβιών γελούσαν μέχρι δακρύων. Δεν μπορούσαμε να κρατηθούμε, έπρεπε να βλέπατε πώς κρεμόταν το δόρυ από τα ξάρτια!

 Νικίας    -Διαφωνώ . Εγώ πιστεύω ότι αυτός ο εξοπλισμός φαίνεται αξιόλογος.

Λάχης - Ποια είναι η άποψή σου, Σωκράτη; Μέχρι στιγμής είμαστε ένας υπέρ, ένας κατά. Η αποφασιστική ψήφος πέφτει σε ‘σένα!

 Σωκράτης      - Λάχη, αντί ψηφοφορίας, θα έλεγα να εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα πιο ουσιαστικό θέμα που πολύ ορθά έθεσες προηγουμένως. Δε νομίζεις ότι για ένα ζήτημα τόσο σημαντικό όσο είναι η εξάσκηση στα όπλα των γιων των φίλων σου, θα πρέπει να αναζητήσουμε έναν ειδικό και να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του;

             Λάχης  - Βεβαίως, Σωκράτη. Αυτό είναι το σωστό.

             Σωκράτης       - Σε τι, λοιπόν, θα πρέπει να είναι ειδικός ο ειδικός μας;

            Νικίας     - Τώρα δα δε συζητούσαμε για την εξάσκηση στα όπλα; Για το αν οι νέοι μας θα πρέπει να ασκούνται ή όχι;

              Σωκράτης      - Ναι, Νικία. Δεν θα έπρεπε όμως πρώτα να απαντήσουμε σε αυτό το βασικό ερώτημα; Για παράδειγμα, όταν ένας άνθρωπος ρωτά τι φάρμακο πρέπει να βάλει στα μάτια του, τι τον ενδιαφέρει πραγματικά το φάρμακο ή τα μάτια του;

         Νικίας       - Φυσικά τα μάτια του!

      Σωκράτης         - Και όταν σκέφτεται να βάλει χαλινάρι σε ένα άλογο, το άλογο τον ενδιαφέρει  και όχι το χαλινάρι, έτσι δεν είναι;

             Νικίας    - Σωστά.

     Σωκράτης  - Δε βλέπεις, λοιπόν, Νικία, πως το να ασκείται κανείς στα όπλα είναι σαν τα φάρμακα και τα χαλινάρια- απλώς ένα μέσον για την επίτευξη κάποιου σκοπού; Αυτό που πραγματικά σκεπτόμαστε όταν αναφερόμαστε σε διαφορετικά είδη εκπαίδευσης, είναι οι νέοι. Είναι ο εαυτός, η ψυχή αυτών των νέων που υποβάλλεται σε εκπαίδευση.

            Ο ιατρός ξέρει ει είναι καλό για τα μάτια. Ο ιπποκόμος τι είναι καλό για τα άλογα. Ποιος όμως από εμάς γνωρίζει τι είναι καλό για την ψυχή, αυτό είναι το βασικό ερώτηση!

        Νικίας         -(γελώντας): Έπρεπε  να το περιμένω, Σωκράτη, έχουμε ξανακάνει ανάλογες συζητήσεις, και είναι μια οδυνηρή διαδικασία. Ωστόσο, στο τέλος πάντα φεύγω με πιο ξεκάθαρες ιδέες από ότι στην αρχή. Είσαι έτοιμος να τον αντιμετωπίσεις, Λάχη; Σε προειδοποιώ για την εμπειρία που μας επιφυλάσσει τούτος ο άνδρας!

              Λάχης    - Γενικά δεν είμαι υπέρ των συζητήσεων, εκτός αν είμαι βέβαιος ότι ο συνομιλητής μου είναι άνθρωπος τόσο των πράξεων όσο και των λόγων. Ήμουν μαζί με τον Σωκράτη κατά την υποχώρηση μετά την ήττα μας στη μάχη του Δηλίου, αν όλοι είχαν αναγνωριστεί όπως ο Σωκράτης, θα είχαμε νικήσει. Θα δεχόμουν ανά πάσα στιγμή τις ερωτήσεις ενός τέτοιου άνδρα.

           Σωκράτης          - Σ’ ευχαριστώ, Λάχη. Επίτρεψέ μου να σου υποβάλλω το σκέλος αυτού του γενικότερου ερωτήματος που σε αφορά περισσότερο λόγω του επαγγέλματός σου να οδηγείς στρατιώτες στη μάχη. Τι είναι ανδρεία Λάχη;

         Λάχης        - Αυτό είναι εύκολο, Σωκράτη. Ανδρείος είναι εκείνος που δεν εγκαταλείπει τη θέση του και δεν το βάζει στα πόδια μπροστά στον κίνδυνο.

         Σωκράτης            - Καλός ορισμός της ανδρείας, από την άποψη ενός πεζικάριου. Ισχύει, όμως, στην περίπτωση του ιππικού που βρίσκεται μονίμως σε κίνηση; Αν δεν κάνω λάθος, ένας αγαπημένος ελιγμός των Σκυθών είναι να φεύγουν καλπάζοντας, στρέφοντας συγχρόνως τον κορμό πάνω στο άλογο και χτυπώντας τον εχθρό καθώς οπισθοχωρούν.

          Λάχης       - Σωστή παρατήρηση Σωκράτη. Αυτοί οι ιππείς είναι από τους πιο ανδρείους στρατιώτες.

     Σωκράτης               - Και τι θα έλεγες για την ανδρεία που επιδεικνύεται στη θάλασσα, στην αρρώστια, στη φτώχεια ή στον πολιτικό βίο; Επιπλέον μερικοί άνθρωποι είναι γενναίοι  όταν έρχονται αντιμέτωποι με τον πόνο και αδύναμοι όταν παρασύρονται από την απόλαυση. Γι αυτό σε ρωτώ ξανά: τι θα ονομάζαμε γενικώς ανδρεία Λάχη;

Λάχης - Με βάζεις σε σκέψεις Σωκράτη. Τώρα που το συλλογίζομαι καλύτερα, θα έλεγα πως ανδρεία είναι ένα είδος καρτερίας της ψυχής.

Σωκράτης    - Μπράβο αγαπητέ μου! Τώρα μας έδωσες ένα περιεκτικό ορισμό, ίσως όμως υπερβολικά περιεκτικό, διότι αν η πραγματική ανδρεία είναι πάντα αρετή τότε η απλή αλόγιστη καρτερία μπορεί να χαρακτηριστεί και αυτή αρετή;

Λάχης - Θα έπρεπε να είχα πει συνετή καρτερία.

Σωκράτης    - Ναι αλλά τι σημαίνει συνετή καρτερία? Ποια η άποψή σου για τον άνδρα που αντέχει στη μάχη και είναι διατεθειμένος να πολεμήσει γενναία , επειδή έχει υπολογίσει συνετά ότι θα έχει την υποστήριξη  άλλων , ότι πολεμά εναντίων ολιγότερων και πιο αδύναμων από αυτούς που μάχονται στο πλευρό του? Θα έλεγες ότι αυτός ο άνδρας που επιδεικνύει καρτερία με τέτοια φρόνηση είναι ανδρείος? Πιο ανδρείος και από εκείνον που έχει τη θέληση να μείνει και να αγωνισθεί από την αδύνατη πλευρά;

Λάχης - Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι ο άνδρας που δεν κάθετε να υπολογίσει τον κίνδυνο είναι γενναιότερος  από τον άλλο.

Σωκράτης    - Άρα ο άνδρας που βουτά σε ένα πηγάδι , χωρίς να γνωρίζει πως βουτά , είναι γενναιότερος, αν και πιο ανόητος από τον εκπαιδευόμενο δύτη;

 Λάχης - Πρέπει να είμαι συνεπής με τα όσα προανέφερα Σωκράτη ωστόσο είναι προφανές ότι υπάρχει ένα κενό στη συλλογιστική μας.

Παζλ

Με ένα ξεφύσημα πώς διώχνεις τον καημό

πως  ηρεμούν με δάκρια τα μάτια

Γιατί να νοιώθεις  πια τόσο πολύ καιρό

πως η ζωή σου μοιάζει με κομμάτια

Και είναι τα λόγια μου αυτά σαν προσευχή

δύο βασιλέματα του ήλιου το  χειμώνα

που σου ΄ρθαν  θύμισες γλυκές μια Κυριακή

όταν σκόρπιζες δειλά μια ανεμώνα

Ήταν κάποτε ένα ονειρεμένο  καλοκαίρι

τότε  βέβαια σου φάνηκε αστείο

που σου παν «η Ζώη ότι και να φέρει,

εσύ κρατάς την πέννα, εσύ είσαι το βιβλίο»

Αυτό το πάνω κάτω της λοιπόν, άπειρα κομμάτια

χτίζουνε μέσα σου  πώς ζεις

σε γελαστά ή υπόγεια, μα πάντα, μονοπάτια

είσαι ότι μα ότι μπορείς να φανταστείς….

Υ.γ.  Μία φόρα ήταν αρκετή, για να μου θυμίζεις πάντα, να μου θυμίζεις πάντα πόσο όμορφο είναι να ζεις, ευχαριστώ!!!

                                                                                              Αντώνης Δ. Α

Είμαστε ό,τι Στοχεύουμε

        Όλοι  θέτουμε στόχους κι αγωνιούμε για την επίτευξή τους σε προσωπικό ή επαγγελματικό επίπεδο. Σαν τοξότες  στοχεύουμε  καθημερινά  στα προσωπικά μας θέλω και διαμορφώνουμε την πραγματικότητά μας.

Παθιαζόμαστε να καταφέρουμε κάτι, με, συχνά, αβέβαιο αποτέλεσμα. Το βέβαιο είναι πως αν δεν ζήσουμε σαν να έχουμε πραγματώσει το στόχο μας, τότε  σίγουρα δεν θα τον πετύχουμε. Πρακτικά, αν ο πολιτικός μηχανικός δεν φανταστεί και δεν σχεδιάσει ένα σπίτι, λογικό είναι να μην το οικοδομήσει  ποτέ ακόμη και αν βάλει τα καλύτερα υλικά.

Το ίδιο συμβαίνει και στην τέχνη της τοξοβολίας. Ο τοξότης ρίχνει το βέλος  και  προσπαθεί να πλήξει το στόχο. Θεωρητικά υπάρχουν όλες οι πιθανότητες. Το βέλος μπορεί να επιτύχει το στόχο ,να φτάσει κοντά ή να περάσει πολύ μακριά από αυτόν. Από κει και πέρα είναι θέμα πρακτικής εξάσκησης του τοξότη η επιτυχία ή μη της προσπάθειάς του. Το ζήτημα είναι πώς η έκβαση θα είναι επιτυχής.

Ένα χιλιοστό χαμηλότερα μπορεί να κοστίσει. Το ίδιο ακριβώς θα συμβεί, αν δεν επικεντρωθεί στην αναπνοή του την ώρα που τεντώνει το τόξο.  Εκεί είναι που χρειάζεται η εξάσκηση. Ο τοξότης μαθαίνει να ρίχνει εναρμονίζοντας την κίνησή του σώματός του αλλά και την αναπνοή του  με τη ρίψη του βέλους. Με την εξάσκηση ταυτίζεται με το στόχο και το βέλος  γίνεται η προέκταση  του εαυτού του. Συντονίζεται με το είναι του, περνά  σε υπερβατικό  επίπεδο και κατακτά την απόλυτη επιτυχία.

Στην κβαντική φυσική δεν υπάρχει τοξότης και στόχος. Υπάρχει όμως παρατηρητής και παρατηρούμενο αντικείμενο. Όταν  θέλουμε να παρατηρήσουμε την κατάσταση ενός υποατομικού σωματιδίου π.χ την ορμή του ή την κατάσταση πόλωσης ενός ηλεκτρονίου δεν έχουμε παρά να το ‘φωτίσουμε’ κατάλληλα  με φωτόνια για να εξάγουμε το συμπέρασμα. Για παράδειγμα αν φωτίσουμε ένα ηλεκτρόνιο με φωτόνιο υψηλής συχνότητας (υψηλής ενέργειας), θα μπορέσουμε να έχουμε μια εκτίμηση της θέσης του αλλά όχι της ορμής του. Αν αποφασίσουμε το φωτόνιο να έχει χαμηλή συχνότητα (χαμηλή ενέργεια) τότε θα μπορέσουμε να προσδιορίσουμε την ορμή του αλλά όχι τόσο καλά τη θέση του σύμφωνα με την αρχή απροσδιοριστίας του Heisenberg.  Όπως αποδεικνύεται,  ο τρόπος με τον οποίο φωτίζουμε το ηλεκτρόνιο καθορίζει και το αποτέλεσμα της μέτρησης. Ο παρατηρητής όχι μόνο επηρεάζει το αποτέλεσμα της μέτρησης αλλά ταυτίζεται και εναρμονίζεται με το παρατηρούμενο σύστημα. [ Οι πιο μυημένοι μπορούν να ανατρέξουν στο παράδοξο της γάτας του Schrodinger].

Όπως ακριβώς ταυτίζονται  τοξότης και  στόχος στο επίπεδο του κόσμου μας , έτσι ταυτίζονται  παρατηρητής και  παρατηρούμενο αντικείμενο στο υποατομικό επίπεδο της κβαντικής φυσικής. Κάπου εδώ ας ανακαλέσουμε και την πολύ γνωστή ρήση του μεγάλου Προσωκρατικού φιλόσοφου Παρμενίδη. Πριν 3000 χρόνια περίπου είχε περιγράψει τη σχέση αυτή τονίζοντας : «ταυτόν γαρ έστι νοών εστί τε και είναι». Ταυτίζονται δηλαδή αυτός που νοεί με το αντικείμενο της νόησής του.

Δεν αρκεί να λέμε θέλω να επιτύχω το στόχο μου αλλά να ζούμε σαν να έχουμε ήδη πετύχει το στόχο μας. Δεν είναι ο στόχος κάτι έξω από εμάς αλλά κάτι μέσα μας που όσο περισσότερο τον βιώνουμε τόσο πιο εύκολα τον πραγματώνουμε.